16.03.2018 Литературная Критика
От редакции: предлагаем читателям нашего сайта ознакомиться с мнением человека, которого вряд-ли можно заподозрить в каких-либо симпатиях к Союзу писателей Беларуси и его руководству. Автор – Михась Южик, литературный критик, писатель, поэт и публицист. Со страниц его блога в разные годы, чего скрывать, можно было прочитать немало негативных оценок отдельных писателей и поэтов – членов нашего союза. Со многими его оценками можно поспорить, многое в его суждениях можно не принимать и даже опровергать. По мнению многих наших писателей и критиков, он очень часто бывает не прав, бывает слишком резок в своих суждениях. И, тем не менее, факт остается фактом: он, Михась Южик, всегда высказывает именно то суждение, в котором лично убежден. Потому что среди его недостатков (у кого их нет?) никогда не было одного – двуличия. А потому – давайте посмотрим, что же говорит о творчестве Николая Чергинца тот, кто, по его признанию, «зарплату ад СПБ не атрымоўвае». Итак…
Зарплату не атрымоўваю
Каб трохі закругліць невычэрпную тэму дзвюх літаратарскіх суполак – дзяржаўнай і “незалежнай” – пакажу табе, чытач, такі эксперымент. Разгледзім пачаткі, зачыны, кніг болей чым вядомых беларускіх пісьменнікаў: Барыса Пятровіча (старшыня СБП) і Мікалая Чаргінца (старшыня СПБ).
Паглядзім, хто большы празаік, бо менавіта прозай яны праславіліся. Прычым слава Чаргінца даўняя, нязмушаная, яшчэ з савецкіх часоў – як аўтара захапляльных трылераў, дэтэктываў. Слава ж Барыса Пятровіча палягае выключна на пасадзе чыноўніка ад літаратуры, нічога вартага і значнага для грамадства ніколі ён не тварыў. Інакш бы яно даўно сталася класікай, настолькі даўно перабывае Пятровіч (пляменнік літаратара Сачанкі) на высокіх пасадах.
Адразу зазначу, што на службе ў Чаргінца я не запісаны, а наадварот, выдалены тры гады таму з шэрагаў СПБ за крытыку твораў і працы чыноўніка Міхася Пазнякова. Менавіта Пазнякоў, застрашваючы падначаленых, наладзіў выключэнне мяне з СПБ. Чаргінец быў толькі маўклівым і амаль абыякавым сузіральнікам.
Што тычыцца Пятровіча з яго “Дзеясловам”, то сам СБП і часопіс гэты лічу для сябе ідэалагічна няблізкімі. Таму не друкуюся там даўно.
Ні з выданняў СПБ, ні з выданняў ад СБП мяне, так сказаць, не выперлі, а я пакінуў іх сам, яшчэ задоўга да праекта “ЛіМаразм”.
Такім чынам, проза:
===== Николай Чергинец
За секунду до выстрела
Часть первая
1
СЛАВИН
Поезд, рассекая ночную мглу, громко стуча колесами, мчался вперед. Старый обшарпанный вагон был полон людей. Казалось, кого здесь не увидишь. Старик с огромной бородой; рядом, крепко обхватив руками большой узел, клевала носом старушка в большом вязаном платке. В углу пристроилась с грудным ребенком молодая женщина. Ребенок часто плакал, и матери приходилось, краснея, при всех кормить его грудью. А тут, как назло, почти напротив, сидит молоденький офицер — лейтенант милиции. Сначала он, понимая, что смущает женщину, всякий раз, когда она готовилась к кормлению, вставал и уходил в тамбур, но женщине, чтобы ребенок меньше беспокоил пассажиров, приходилось часто успокаивать его, и хождение офицера надоело пассажирам. Бородатый старик не выдержал и прикрикнул на лейтенанта, когда тот в очередной раз попытался пройти мимо него:
— И чего ты мечешься, парень?
— Так я же, чтобы женщину не смущать, — краснея, вполголоса ответил тот.
Сидевший рядом с женщиной средних лет мужчина в шинели спросил:
— Куда путь держишь, лейтенант?
— Далеко, — односложно ответил офицер и начал смотреть в окно, за которым была одна чернота. Он с тревогой подумал: «Где эта Сосновка? Даже на карте не нашел! Не проспать бы. Проводник сказал, что в половине первого будем...»
Постепенно люди засыпали. Они сидели, плотно прижавшись друг к другу, раскачиваясь в такт движению вагона. Начал клевать носом и лейтенант. Даже сон увидел, но кто-то тронул его за плечо и сказал:
— Товарищ лейтенант! Через десять минут Сосновка.
Славин нащупал стоявший у ног фанерный чемодан, поднял его и осторожно, стараясь не беспокоить спящих, начал протискаться вслед за проводником к выходу. В тамбуре шум колес и лязг буферов был слышен сильнее, но после душного прокуренного вагона дышалось легче.
Проводник вернулся в вагон, а лейтенант снял фуражку и прижался лицом к стеклу. «Что ждет меня в этой Сибири? Ну что же делать, приказ есть приказ».
Владимир вспомнил, как он пытался убедить начальство направить его в Минск, но никто не согласился с его доводами. Начальник школы так и сказал:
— Поезжай, Славин, в Сибирь, ты сейчас там нужнее. Поработаешь пару лет, а потом видно будет.
Товарищи шутили: «Тебе, Славин, как партизану и работу подобрали по характеру. Направляют в лес, смотри только по старой привычке поезда под откос не пускай!»
Сильнее залязгали буфера, и поезд начал сбавлять ход. Мимо вагона медленно проплыло небольшое одинокое здание. Проводник, снова появившийся в тамбуре, молча отстранил Славина от двери и открыл ее. Лейтенант выждал, пока поезд остановится, и спрыгнул на землю.
Почти сразу же паровоз дал короткий гудок, и поезд тронулся. Когда мимо пронесся последний вагон, Славин направился к зданию вокзала. У входа с лампой в руке стоял железнодорожник. Он заметил одинокую фигуру, приближавшуюся к вокзалу, и внимательно вглядывался в нее в надежде увидеть кого-либо из знакомых.=====
З усяго кавалка я вылучыў толькі адзін літаратурны штамп “Поезд, рассекая ночную мглу” – больш ні за што кепскае мой слых не зацяўся. А наўсперач, убачыў крытык шмат пазітыўнага:
1) лаканічная выразная вобразнасць
2) дынамізм
3) панарамнае бачанне аўтарам падзей
4) уменне ўжывацца ў душы і псіхалогіяю персанажаў
5) інтрыга – з першых радкоў чакаеш насычанага дзеяння
6) традыцыйная (лічы, праваслаўная) свядомасць празаіка, не выкараненая і камунізмам: усе персанажы не абыякавыя адно да аднаго
Паясню трохі. Нязначным эпізодам Чаргінец дае ненавязлівую пазітыўную ацэнку галоўнаму герою, Славіну, які напачатку проста “малады лейтэнант”. Той, убачыўшы, што суседка па лаве часта корміць плаксівае немаўля, усякі раз выходзіў у тамбур, каб той было ямчэй.
Далей нам даводзіцца ў трох штрыхах – Славіна накіравалі па службе ў далёкую Сібір, прычым аргумент такі: ты там больш патрэбны. І салдат, які пад прысягаю дае клятву пераносіць усе турботы і ўвесь цяжар службы, едзе выконваць заданне туды, куды Радзіма пашле.
Параўнайце гэта з цяперашнімі “эўрапейскімі” эгаістамі, вузкаплечымі патлатымі і татуіраванымі, сексуальна затое абазнанымі юнакамі – здабываюць ліпавыя даведкі ад войска па здароўі, а потым яшчэ і выхваляюцца ў гэтым дзеўкам за стойкаю бара. Вось пра такую духоўную мярзоту піша, напрыклад, уся літаратура Захаду і нашы бахарэвічы, хто атрымлівае ў Гамбургах інструктаж ад тамашняй немчуры.
Тут мы найперш бачым Чалавека. І гэтага пакуль дастаткова.
Я чытаў гэты твор у дзяцінстве. Хоць фабулу і прызабыў, яле памятаю адно – куча розных эмоцый, чытво неадрыўнае і карыснае для душы праз узвышаны нефальшывы пафас.
Цяпер “незалежнік”, старшыня СБП, што ён нам пакажа?
==== Барыс Пятровіч
Апавяданні розных гадоў
Развітанне
Сёння быў звычайны дзень: сонца, як заўсёды, падала на зямлю жоўтым цяплом; дрэвы старанна, нібы ўлагоджваючы вецер, шапацелі лісцём; людзі бязмэтна і бяздумна — так здавалася ад спякоты — блукалі па вялікім, няўтульным горадзе. Увечары я ад’язджаў адсюль. Да адыходу цягніка заставалася некалькі гадзінаў. І я разгублена хадзіў па горадзе, натыкаючыся на знаёмыя мясціны. Я развітваўся з горадам. Калі паветра пачало насычацца сінечай, я пайшоў на вакзал. У вагоне, ад раптоўнай моцнай стомы і самоты, я залез на верхнюю паліцу і заснуў…
Прыехалі мы надзіва хутка. Калі я прачнуўся, белая пляма вакна кідала такое ж белае святло на твары пасажыраў. За вакном насустрач цягніку беглі дамы чужога горада. Потым яны спыніліся. У тамбуры правадніца пахіснулася і глуха ўдарылася аб сцяну. На момант яна сцялася, нібы пастарэла ад болю, а затым з лёгкім рыпеннем, якое халадзіла цела, адчыніла дзверы.
Пачаргова апускаючыся з прыступкі на прыступку, я сышоў на заліты дажджом да лужынаў перон. Мяне, вядома, ніхто не сустрэў. Родны дом быў яшчэ далёка, недзе там, у лёгкім тумане памяці. Такім лёгкім, што ад першага подыху ветрыку — іншага ўспаміну — ён мог растаць, знікнуць. Дадому трэба было яшчэ вельмі доўга — цэлыя тры гадзіны — ехаць.
Ехаць у абшарпаным чырвоным дызелі, які адным сваім знешнім выглядам выклікаў непрыемныя, нат агідныя пачуцці.======
Адразу скажу, што ў параўнанні з прафесійным Чаргінцом – гэта пачаткоўскі кашмар. Не вытрымана ні па стылі, ні па выразнасці вобразаў.
1) у кароценькім кавалку я налічыў аж сем “я”. Гэта эга аўтара не можа наталіцца сабою. А таксама сведчыць гэта, што празаік пазбаўлены і панарамнага бачання (якое я адзначыў у Чаргінца), у душы яго няма рускай (праваслаўнай) саборнасці, нікога вакол эга-герой і эга-празаік не бачаць. Толькі “я” – уласцівасці і вялыя душэўныя якасці якога надаюцца і мёртвай прыродзе – дрэвам, камяніцам горада, зданям нераскрытых людзей, што блукаюць па вулках.
2) “дрэвы старанна, нібы ўлагоджваючы вецер, шапацелі лісцём” – адкуль дрэвы могуць “старацца”? Гэта пацвярджэнне апошняй сентэнцыі пункта 1.
3) “гадзінаў” – скрабе слых, бо парушана норма: правільна “гадзін”, жаночы род. З такіх дробязяў тчэцца ўвесь тэкст, і таму яны важныя.
4) “Калі паветра пачало насычацца сінечай” – няўдалыя ні метафара, ні само назіранне. Менавіта паветра насычацца сінечай не можа. То бок Пятровіч, не ў сілах быць выразным і чэпкім празаікам, як Чаргінец, падрабляецца пад паэта. Але і не паэт ён таксама.
5) “За вакном насустрач цягніку беглі дамы” – пра сілуэты і прадметы, якія бягуць у вакне цягніка – лядашчы нямоглы штамп. Трэба шукаць новыя словы, канструкцыі.
6) “У тамбуры правадніца пахіснулася і глуха ўдарылася аб сцяну”… – а вось гэта праўдзівае, трапнае назіранне, адзінае на ўвесь кавалак тэксту.
7) І тут жа, следам: нацягнутасць, фальш: ударыўшыся, правадніца “нібы пастарэла ад болю”. Гэта што, аварыя, цягнікі сутыкнуліся? Не. Таму ўдар быў не такі, каб ад яго пастарэць і пасівець. Пятровіч тут робіць школьную, пачаткоўскую памылку – прыпісвае сітуацыям і героям нерэальныя якасці, намагаючыся пераканаць у іх сапраўднасці. Школьнікам гэта даравальна – яны, наіўныя, мала на свеце жылі. Не тое – мацёры Сачанка-пляменнік.
8) “лужынаў” – правільна “лужын”, Чаргінец жа не піша па-руску «лужов» замест «луж» жаночага роду?
9) “Родны дом” – чарговы старадаўні штамп ад Пятровіча.
10) “трэба было яшчэ вельмі” – згушчэнне адрывістых, немілагучных, гутарковых слоў, гэта благі тон нават для прозы.
11) “нат” – гутарковы вырадак ад “нават”, у дадзеным выпадку недарэчны.
Усё, спадары. Для асабліва чуллівых яшчэ раз: на службе ў Чаргінца зарплату не атрымоўваю, як Анатоль Матвіенка, і выганялі мяне менавіта з СПБ Чаргінца, а не СБП Пятровіча.